Thực trạng và giải pháp phát triển làng nghề ở Hà Nội

Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Trần Thanh Nam thăm Làng du lịch Sinh Vật Cảnh xã Hồng Vân, Thường Tín, Hà Nội

Sự đang dạng làng nghề truyền thống

Hà Nội có 1.350 làng nghề và làng có nghề, chiếm số lượng làng nghề lớn nhất toàn quốc, hội tụ 47 nghề trong tổng số 52 nghề truyền thống của cả nước. Trong số đó có 309 làng nghề, làng nghề truyền thống được UBND Thành phố công nhận. Theo kết quả thống kê, thu thập số liệu, ước tính trên địa bàn các quận, huyện, thị xã của thành phố Hà Nội có khoảng 7.215 sản phẩm địa phương. Nhiều sản phẩm làng nghề, thủ công mỹ nghệ đã xuất khẩu ra thị trường Quốc tế. Hà Nội có trên 5.000 sản phẩm nông sản thực phẩm đã gắn mã truy xuất nguồn gốc QR Code.

Trong số 309 làng nghề, làng nghề truyền thống đã được công nhận thuộc 23 quận, huyện và thị xã (có 11 làng nghề sơn mài, khảm trai; 20 làng làm nghề nón, mũ lá; 83 làng làm nghề mây tre, giang đan; 24 làng làm nghề chế biến lâm sản; 29 làng làm nghề thêu ren; 26 làng làm nghề dệt may; 09 làng làm nghề da giầy, khâu bóng; 13 làng làm nghề cơ kim khí; 15 làng làm nghề chạm điêu khắc; 05 làng làm nghề đan tơ lưới; 54 làng làm nghề chế biến nông sản thực phẩm; 06 làng làm nghề cây sinh vật cảnh và 14 làng thuộc ngành nghề khác: gốm sứ, làm đàn, dát quỳ vàng bạc,…). Dự kiến đến hết năm 2020 sẽ công nhận thêm 04 làng nghề, nâng tổng số lên 313 làng nghề.
Các sản phẩm của làng nghề đa dạng nhiều chủng loại, mẫu mã đẹp, chất lượng tốt, một số có thế mạnh cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài nước, bao gồm: sản phẩm may mặc; sản phẩm gốm sứ; sản phẩm dệt và thêu ren truyền thống; đồ gỗ phục vụ tiêu dùng và xây dựng; sản phẩm cơ khí; chế biến nông sản thực phẩm (bánh, bún, kẹo, giò chả, bánh chưng, chè, …).

Các làng nghề trên địa bàn Hà Nội đã có sự tăng trưởng cả về doanh thu, giá trị sản xuất và giá trị xuất khẩu qua các năm, trong đó, có khoảng 100 làng nghề đạt doanh thu từ 10 đến 20 tỷ đồng/năm, gần 70 làng nghề đạt từ 20 đến 50 tỷ đồng/năm và khoảng 20 làng nghề đạt trên 50 tỷ đồng/năm, đóng góp đáng kể vào ngân sách địa phương. Một số làng nghề có doanh thu cao như làng nghề điêu khắc mỹ nghệ thôn Sơn Đồng đạt 2.850 tỷ đồng; làng nghề bánh kẹo, dệt kim La Phù đạt 1.301 tỷ đồng; làng nghề chế biến nông sản thực phẩm Minh Khai đạt 1.061 tỷ đồng; làng nghề chế biến nông sản thực phẩm Dương Liễu đạt 1.600 tỷ đồng; làng nghề cơ khí nông cụ Phùng Xá doanh thu đạt 1.209 tỷ đồng; làng nghề đồ mộc – may thôn Hữu Bằng đạt gần 1.000 tỷ đồng,…

Đăng ký nhãn hiệu, thương hiệu làng nghề: Trong tổng số 309 làng nghề đã được công nhận có 36 làng nghề đã đăng ký xây dựng thương hiệu trong đó: Nhóm làng nghề chế biến, bảo quản nông, lâm, thủy sản là 10 làng nghề; nhóm Sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ là 01 làng; nhóm sản xuất đồ gỗ, mây tre đan, gốm sứ, thủy tinh, dệt may, sợi, thêu ren, đan lát, cơ khí nhỏ là 22 làng; nhóm sản xuất và kinh doanh sinh vật cảnh là 03 làng nghề.

Đặc sản miền Làng So, huyện Quốc Oai, Hà Nội

Không ngừng nâng cao chất lượng

Với sự chỉ đạo sát sao của các ngành Nông nghiệp Thủ đô, sau 02 năm thực hiện Nghị định 52, có thể khẳng định hầu hết các làng nghề đều chưa có hệ thống hạ tầng đạt yêu cầu, nhất là hệ thống cấp thoát nước thải thiếu đồng bộ. Phần lớn nước thải từ các làng nghề chưa qua xử lý thải ra môi trường ao, hồ với mức độ ô nhiễm rất cao. Không chỉ nguồn nước, tình trạng ô nhiễm môi trường không khí, tiếng ồn và ý thức bảo vệ môi trường của người dân chưa tốt đã ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống kinh tế – xã hội và dân sinh.

Riêng năm 2019, Hà Nội đã đón trên 26,34 triệu lượt khách, riêng khách du lịch quốc tế đạt 6,023 triệu lượt, tổng thu từ khách du lịch ước đạt 92.454 tỷ đồng. Trong đó du lịch làng nghề và du lịch sinh thái đang được rất nhiều du khách quan tâm. Hà Nội đã và đang tập trung chỉ đạo xây dựng hoàn thiện các sản phẩm du lịch văn hóa, du lịch tâm linh, du lịch vui chơi giải trí, thể thao, mua sắm, ẩm thực, chữa bệnh… theo hướng phát triển du lịch bền vững, du lịch có trách nhiệm với môi trường và xã hội, du lịch xanh. Phê duyệt nhiệm vụ thực hiện dự án bảo tồn, phát huy giá trị làng nghề gốm sứ Bát Tràng, làng nghề dệt lụa Vạn Phúc thành điểm du lịch đạt tiêu chuẩn quốc gia, quốc tế…; từ đó phát huy vai trò của du lịch với phát triển sản xuất, tiêu thụ sản phẩm làng nghề.

UBND thành phố Hà Nội ban hành Quyết định số 14/QĐ-UBND ngày 02/01/2013 về việc phê duyệt quy hoạch phát triển nghề, làng nghề thành phố Hà Nội đến năm 2020, định hướng đến năm 2030, đã chỉ ra danh mục các dự án ưu tiên đầu tư, trong đó có 17 dự án phát triển làng nghề gắn với du lịch. Tuy nhiên, đến nay mới có 02 trong số 17 làng nghề truyền thống đã áp dụng mô hình phát triển làng nghề truyền thống, di tích văn hóa gắn với du lịch rất thành công là: Làng gốm Bát Tràng và làng lụa Vạn Phúc.

Các sản phẩm làng nghề của Hà Nội tích cực tham gia các hoạt động xúc tiến, tìm kiếm đầu ra

Những hạn chế cần tháo gỡ

Tuy nhiên, cũng phải thẳng thắn đánh giá rằng, công tác phát triển, bảo tồn nghề và làng nghề trên địa bàn Thành phố vẫn chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế. Hầu hết, các doanh nghiệp ở các làng nghề trên địa bàn đều hoạt động với quy mô nhỏ, tự phát và gặp phải không ít những khó khăn như: Thiếu mặt bằng để sản xuất tập trung, thiếu đội ngũ lao động có tay nghề cao, thiếu vốn để đầu tư đổi mới công nghệ, thiết bị máy móc nhằm nâng cao sản lượng, chất lượng sản phẩm, khả năng cạnh tranh thấp, nguồn nguyên liệu không ổn định, chưa tạo nhiều thương hiệu hàng hoá, sức tiêu thụ sản phẩm còn hạn chế; một số sản phẩm truyền thống bị mai một, suy giảm.

Ngoài ra, qua nhiều năm phát triển, kết cấu hạ tầng các làng nghề nhất là đường giao thông đã xuống cấp, hoặc chưa đồng bộ, điều này đã và đang trở thành rào cản lớn đối với sự phát triển của các làng nghề nói chung, đến việc phát triển, bảo tồn làng nghề truyền thống, di tích văn hóa gắn với du lịch nói riêng.

Bên cạnh đó, các làng nghề Hà Nội hiện nay vẫn chưa có sự đầu tư đồng bộ về cơ sở hạ tầng phục vụ phát triển du lịch như: Các công trình phục vụ khách du lịch đến thăm quan, mua sắm, các khu trưng bày giới thiệu sản phẩm, bãi đỗ xe, khu vệ sinh, nhà hàng, khách sạn, hệ thống đường giao thông, chiếu sáng, đội ngũ hướng dẫn viên, thuyết minh viên tại các làng nghề cũng chưa được đào tạo bài bản về nghiệp vụ, chuyên môn và ngoại ngữ. Các cơ sở sản xuất chủ yếu là các hộ kinh doanh gia đình, vì vậy, cũng ít quan tâm tới việc tổ chức kinh doanh, xây dựng thương hiệu, quảng bá hình ảnh của nghề và làng nghề dẫn tới khả năng cạnh tranh không cao, đặc biệt là chưa gây được ấn tượng sâu sắc và thu hút khách trở lại tham quan du lịch.

Sản phẩm làng nghề của Hà Nội rất da dạng

Những giải pháp thúc đẩy

Tới đây trên cơ sở, sơ kết 02 năm thực hiện Nghị định 52, ngành Nông nghiệp Hà Nội sẽ tiến hành một số công việc cụ thể như: Tổ chức rà soát đánh giá lại thực trạng các làng nghề trên địa bàn Thành phố, phân nhóm ngành nghề theo quy định tại Nghị định số 52/2018/NĐ-CP ngày 18/4/2018 của Thủ tướng Chính phủ về phát triển ngành nghề nông thôn từ đó xây dựng kế hoạch phát triển ngành nghề nông thôn và bảo tồn, phát triển nghề, làng nghề trong những năm tiếp theo:

Tập trung xây dựng, chỉnh sửa, ban hành các chính sách về Bảo tồn, hỗ trợ phát triển ngành nghề nông thôn;

Triển khai có hiệu quả các văn bản, Nghị định của chính phủ, Bộ, Ngành Trung ương về chính sách phát triển ngành nghề nông thôn phù hợp với quy định và tình hình thực tế địa phương;

Nâng cao hiệu quả công tác đào tạo nhân lực cho lao động nông thôn như dạy nghề, truyền nghề, tập huấn nâng cao năng lực các làng nghề, ngành nghề nông thôn; Thực hiện Đề án bảo tồn, phát triển làng nghề truyền thống kết hợp du lịch, Đề án bảo vệ môi trường làng nghề, Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP). Thực hiện tốt các nhiệm vụ thường xuyên, đột xuất khác thuộc lĩnh vực phát triển ngành nghề nông thôn theo quy định; Đề xuất danh mục các dự án ưu tiên; vốn và nguồn vốn đầu tư theo giai đoạn 2021-2025 và 2026-2030 nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề truyền thống cần bảo tồn lâu dài…

Đồng thời, ngành Nông nghiệp Hà Nội cũng sẽ trên khai đồng bộ các giải pháp thúc đẩy công tác bảo tồn và phát triển làng nghề theo hướng nâng cao giá trị và phát triển bền vững. Cụ thể như: Tăng cường công tác công tác tuyên truyền; Đẩy mạnh việc đào tạo nguồn nhân lực; Phát triển làng nghề gắn với phát triển thương hiệu, nhãn hiệu tập thể, phát triển cơ sở hạ tầng làng nghề; Các chính sách hỗ trợ phát triển làng nghề: Mặt bằng sản xuất; Về đầu tư, tín dụng; Xúc tiến thương mại; Khoa học công nghệ; Đào tạo nhân lực; Hỗ trợ phát triển ngành nghề nông thôn; Hoàn thiện cơ chế để các doanh nghiệp, hộ sản xuất tại làng nghề tiếp cận được với nguồn vốn tín dụng, vốn vay từ các ngân hàng với lãi xuất ưu đãi…

Phát huy những kết quả đã đạt được trong những năm vừa qua, Ngành nông nghiệp Thủ đô, mà trực tiếp là Chi cục Phát triển Nông thôn Hà Nội sẽ tiếp tục phối hợp với Hiệp hội làng nghề; Hội Sinh Vật Cảnh, Hội Khoa học Phát triển Nông thôn và các tổ chức và cá nhân tăng cường liên kết đẩy mạnh xúc tiến thương mại giúp các doanh nghiệp, làng nghề tiếp cận thị trường xuất khẩu sản phẩm, nhập khẩu nguyên liệu cho làng nghề.